ODCINEK 4 S jak szczęście dr hab. Lech Giemza profesor KUL
POSŁUCHAJ
DO POBRANIA
KONSPEKT I SPIS LEKTUR
- Część wprowadzająca definicyjno-wyjaśniająca czym jest zjawisko szczęścia:
emocja, spowodowana doświadczeniami ocenianymi przez podmiot jako pozytywne.
Psychologia wydziela w pojęciu szczęście rozbawienie i zadowolenie; można mieć szczęście i odczuwać szczęście;
Różne podejścia filozoficzne do szczęścia, Zwłaszcza w starożytności rozumienie szczęścia było pochodną rozumienia ludzkiej natury. Po zaspokojeniu danej potrzeby dochodzi do głosu potrzeba wyższego rzędu.
Osoba szczęśliwa to osoba, która zaspokoiła wszystkie potrzeby. Ponieważ najwyższą z nich jest potrzeba samorealizacji, można przyjąć, że ludzie szczęśliwi to ludzie samorealizujący się.
Filozofowie przynajmniej od czasów Sokratesa dociekają natury szczęścia i jego osiągalności. Obydwa zagadnienia rozważane są w kontekście pytania czy szczęście zależy jedynie od życia filozoficznego, czy też zależy również od okoliczności życiowych. Zwłaszcza w starożytności rozumienie szczęścia było pochodną rozumienia ludzkiej natury. Napotykamy w związku z tym rozmaite stanowiska:
Jako pewien ideał (zobacz: eudajmonizm), szczęście w życiu ziemskim jest nieosiągalne. Może ono jednak zostać osiągnięte jako nagroda za sprawowanie w życiu pozagrobowym (raj).
Według Arystotelesa szczęście to działanie zgodne z naturą. Ryby są szczęśliwe pływając, a ptaki latając. Ponieważ do natury człowieka należy przede wszystkim myślenie i tworzenie organizacji politycznej, najszczęśliwsze jest życie filozofa lub męża stanu. Arystoteles podkreślał też rolę zaspokojenia potrzeb fizjologicznych (uważał, że by być szczęśliwym trzeba być dobrze odżywionym)
Można też osiągnąć szczęście rozumiane jako subiektywnie ocenianą, najlepszą z możliwych sytuację życiową, ocenianą: miarą przyjemności życiowych (na przykład w epikureizmie), siłą charakteru, uniezależniającą człowieka od zmiennych okoliczności (na przykład w stoicyzmie lub buddyzmie)
Według chrześcijan absolutnym szczęściem jest bezpośredni kontakt z Bogiem – określany przez Tomasza z Akwinu jako wizja uszczęśliwiająca. Boecjusz pisał, że Bóg jest Szczęściem, a ludzie mogą być szczęśliwi dzięki uczestnictwu w szczęściu Boga.
- opisywanie kategorii szczęścia w literaturze poprzez odniesienie do autorów, tekstów, cytatów:
- Jan Kochanowski pieśni i fraszki – kategoria szczęścia.
Można traktować poezje Jana z Czarnolasu jako próbę odpowiedzi na nurtujące nas pytania: w jaki sposób przejść przez życie, aby było ono pełne, wartościowe i szczęśliwe?
Pewien wariant odpowiedzi zawiera się we fraszce "Na dom w Czarnolesie", gdzie przedstawia Kochanowski dom jako miejsce, gdzie można żyć spokojnie, pielęgnować cenne uczucia i zasady dla nas ważna. Jest tu jak w raju, chociaż może być ubogo i skromnie. Kochanowski modli się, aby mógł żyć w zdrowiu, wśród przyjaznych mu ludzi, jako składniki statecznego życia wymienia Kochanowski: "pożywienie ućciwe", "obyczaje znośne", "nie przykra starość".
Inny sposób Kochanowskiego wypływa z filozofii stoickiej. Koncentruje się on na takim podejściu do życia, które opiera się na opanowaniu. Jego literacki obraz przedstawia „Pieśń IX" ("Nie porzucaj nadzieje").
NA DOM NA CZARNOLESIE
Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje;
Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje!
Inszy niechaj pałace marmurowe mają
I szczerym złotogłowem ściany obijają,
Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe ojczystym,
A Ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością.
PIEŚŃ IX
Nie porzucaj nadzieje,
Jakoć sie kolwiek dzieje:
Bo nie już słońce ostatnie zachodzi,
A po złej chwili piękny dzień przychodzi.
Patrzaj teraz na lasy,
Jako prze zimne czasy
Wszystkę swą krasę drzewa utraciły,
A śniegi pola wysoko przykryły.
Po chwili wiosna przyjdzie,
Ten śnieg z nienagła zéjdzie
A ziemia, skoro słońce jej zagrzeje,
W rozliczne barwy znowu sie odzieje.
Nic wiecznego na świecie:
Radość sie z troską plecie,
A kiedy jedna weźmie moc nawiętszą,
W ten czas masz ujźrzeć odmianę naprędszą.
Ale człowiek zhardzieje,
Gdy mu sie dobrze dzieje;
Więc też, kiedy go Fortuna omyli,
Wnet głowę zwiesi i powagę zmyli.
Lecz na szczęście wszelakie
Serce ma być jednakie;
Bo z nas Fortuna w żywe oczy szydzi,
To da, to weźmie, jako sie jej widzi.
Ty nie miej za stracone,
Co może być wrócone:
Siła Bóg może wywrócić w godzinie;
A kto mu kolwiek ufa, nie zaginie.
- Adam Mickiewicz - literatura romantyczna – brak szczęścia, utrata ojczyzny;
”Pan Tadeusz” – Sopliców jako arkadia, coś utraconego;
Motyw Arkadii odnosi się do mitycznej, starożytnej krainy wiecznego szczęścia. Była ona opisywana przez rozlicznych poetów. Arkadią jest także Eden, rajski ogród stworzony przez Boga dla ludzi.
W sztuce motywy arkadyjskiej przewijały się zawsze. Służyły do tworzenia utopii, miejsc idealnych, były rajem utraconym, do którego człowiek chciałby wrócić. Rajem w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza jest z pewnością Soplicowo.
Świadczy o tym parę elementów:
bliskość natury i usytuowanie geograficzne
komfort i charakter mieszkańców
harmonia rytmu życia człowieka i natury
kultywowanie tradycji. Ten ostatni argument świadczy, że jest to arkadia "narodowa", patriotyczna. Nie bez powodu Soplicowo nazywa się w utworze ostoją polskości.
- Bolesław Prus „Lalka” – szczęście Wokulskiego, podążanie za czymś nieosiągalnym, urodzony w zubożałej rodzinie szlacheckiej podejmował się różnych prac, aby zarobić na życie (między innymi pracował u Hopfera). Jego sytuacja nie była najlepsza. Po upadku powstania styczniowego został zesłany na Syberię, a później był na utrzymaniu Ignacego Rzeckiego.
Przełom w życiu Wokulskiego przyniosło ujrzenie Izabeli Łęckiej w teatrze – zakochał się w niej i postanowił zawalczyć o możliwość zbliżenia się do arystokratki. W tym celu wyjechał do Bułgarii, gdzie udało mu się pomnożyć majątek i zerwać z łatką człowieka, który dorobił się dzięki małżeństwu z Małgorzata Minclową. Zarobione na wojnie pieniądze wykorzystał, aby zdobyć uznanie Łęckiej – zdołał się wkupić w łaski arystokracji, a także, aby uzyskać przychylność miłości swojego życia, spełniał jej zachcianki. Warto jednak zauważyć, że poczynania Wokulskiego spotykały się z różnym odbiorem. Wiele osób patrzyło z politowaniem na umizgi kupca, inni natomiast (tak jak Ignacy Rzecki) martwili sie o niego, wątpiąc w skuteczność jego działań.
- Czesław Miłosz – wiersze
Kameralna, intymna Elegia na odejście to zaledwie 19 wierszy. Tom ten wyszedł w trudnym okresie życia poety, co przebija w tonie zamieszczonych tu poezji oraz w tematyce wielu z nich. Jednak generalnie przeważa w tych poezjach ton refleksyjny, mieszanka wyciszenia i pogodzenia się z losem, która ze swojej natury wywołuje raczej smutek niż radość. Koresponduje to z Herbertowskim spojrzeniem w przeszłość – spojrzeniem, z którego przebija nostalgia czy melancholia.
- Zbigniew Herbert „Pożegnanie” cytat:
Chwila nadeszła trzeba się pożegnać
po odlocie ptaków nagły odlot zieleni
koniec lata – temat banalny to znaczy na gitarę solo
mieszkam teraz na stoku wzgórza
okno na całą ścianę więc widzę dokładnie
gęstą sierść wikliny nagie iwy to jest mój brzeg
wszystko rozwija się w horyzontalnych pasmach – leniwa rzeka
drugi wysoki brzeg stromo spadający w dół
objawia wreszcie to co musiało być wyznane
glina piasek wapienne skały płaty czarnoziemu
i wątły teraz las opłakujący las
jestem szczęśliwy to znaczy wyzbyty złudzeń
słońce pojawia się na krótko ale za to daje
spektakle wspaniałych zachodów trochę w guście Nerona
jestem spokojny trzeba się pożegnać
nasze ciała przybrały kolor ziemi
Stanisław Ignacy Witkiewicz - szcęście na wyciągnięcie ręki
W "Nienasyceniu" Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) sformułował teorię według której nasze umysły atakowane są przez rozmaite bodźce. To, co przyjmujemy i nas kształtuje jest pigułką Murti-Binga. Według teorii Witkacego połknięcie tejże pigułki powodowało, że wyzbyty własnego światopoglądu człowiek czuł się szczęśliwy i spełniony. Pigułka Murti-Binga była panaceum dla wiecznie "nienasyconych". Współczesna wersja takiej pigułki to – według koncepcji Witkacego – wszystko to, co bez naszej wiedzy i kontroli wsącza się do naszych umysłów i zapewnia nas, że szczęście jest na wyciągnięcie ręki.
Znowu życie jego nie było jego życiem własnym: władali nim jacyś straszni ludzie, znający najskrytsze tajemnice, wiedzący wszystko, mimo że operowali bzdurnymi pojęciami, może wobec tłumów tylko – na przynętę. Czy sam generalny kwatermistrz nie jest także w ich ręku? A może to on kieruje wszystkim i ich też zużywa dla swoich niezbadanych celów? Uczuł nagłą dumę, że jednak nim, jakimś niedoszłym oficerkiem, zajmuje się tak potężna organizacja, jak ci wyznawcy Murti Binga – i to mogoły, a nie jakieś podrzędne szarże. Oni jednak robią coś rzeczywistego, a nie uciekają od życia, jak kniaź Bazyli.
- podsumowanie odcinka przez eksperta.
NAWIĄZANIE DO UTWORÓW LITERACKICH
Jan Kochanowski – pieśni i fraszki
Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”
Bolesław Prus „Lalka”
Czesław Miłosz wiersze
Zbigniew Herbert „Pożegnanie”
ALFABET - ODCINKI
Przyjaźń Porażka Mądrość Tęsknota Liberalizm Laicyzm Uprzejmość Fantastyka Groteska Ekscentryzm Kontrkultura Romantyzm Życie Prawda Natura Cuda Prowincja - ujęcie drugie Historia Miasto Bieda Prowincja - ujęcie pierwsze Światło Modlitwa Piękno Tłum Starość Małżeństwo Jaźń Niewiara Ciało Sztuka Rytuał Świętość Samotność Humor Dzieciństwo bezczelność Śmierć Ironia Codzienność Patos Tragizm Ideologia CYNIZM OBOJĘTNOŚĆ UWAŻNOŚĆ Ojczyzna OJCOSTWO Dzikość Nienawiść Gościnność NADZIEJA DIALOG AMBICJA miłosierdzie dewocja wstyd gniew praca zabawa szczęście melancholia rozpacz głupota
STRONA GŁÓWNA ALFABETU LITERATURY POLSKIEJ
WIĘCEJ O PROJEKCIE
ALFABET, czyli...
Po dzieła literatury polskiej sięgać można z wielu powodów – obowiązku szkolnego, pasji czytelniczej, kontemplacji piękna wyrażonego w sztuce. Jednym z powodów zainteresowania może być próba znalezienia odpowiedzi na pytania odwiecznie i uniwersalnie ważne – czym są i jak mogą realizować się idee z którymi obcujemy na co dzień, stanowiące element naszych moralnych wyborów. Altruizm, bohaterstwo, cnota… układają się w alfabet wartości.
W tym aspekcie w polskiej literaturze możemy znaleźć różnorodność interpretacji, historycznych odniesień i form wyrazu, które świadczą o bogactwie rodzimej kultury budującej w ciągu wieków naszą narodową tożsamość, jej odniesień do światowego dorobku cywilizacyjnego, a w nim twórczego dyskursu, którego zawsze byliśmy aktywnym uczestnikiem. Inspiracja płynąca z literackich wzorców daje bezpośredni emocjonalny impuls do osobistej refleksji odbiorcy, systematyzuje wiedzę o historii idei, procesach kulturowych i pozwala zrozumieć zjawiska historyczne, których emanacją są literackie dzieła. Polska twórczość literacka daje cały wachlarz odpowiedzi na nurtujące nas dylematy zarówno moralne jak związane z narodową tożsamością. Pozostaje jednak pytanie, gdzie ich szukać?
WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW
Projekt „Alfabet literatury Polskiej” zakładając synkretyczną prezentację w twórczości polskich pisarzy ważnych dla każdego z nas idei, odpowiada na to pytanie w przystępnej i atrakcyjnej formie. Stanowi swoisty drogowskaz w świecie pełnym informacyjnego chaosu i wątpliwych ideałów. Naukowcy, literaturoznawcy, przedstawiciele środowisk akademickich zgodnie z przyjętym porządkiem alfabetycznym, prezentują odbiorcom projektu przekrojową panoramę dzieł literackich, w których podejmuje się tematykę idei i zjawisk z nimi związanych.
Projekt adresowany jest do wszystkich grup wiekowych, ze szczególnym akcentem na młodzież uczącą się, dzięki czemu stanowi materiał uzupełniający programy kształcenia w zakresie języka i literatury polskiej. W zamyśle przeznaczony jest w równej mierze dla odbiorców w Polsce, jak też Polonii i Polaków poza granicami kraju.
CELE PROJEKTU
Cele projektu "Alfabet literatury polskiej" to:
- Popularyzacja i upowszechnienie dorobku polskiej literatury w ujęciu odpowiadającym współczesnym trendom cywilizacyjnym koncentrującym się na pojęciach – ideach, aktualnych w bieżącym dyskursie kulturowym – w Polsce i za granicą, w środowiskach polskich i polonijnych oraz środowiskach autochtonicznych miejsc zamieszkania naszych rodaków.
- Zainteresowanie polskiej młodzieży w kraju i za granicą polską kulturą wyrażoną w rodzimych dziełach literackich, odpowiadającą na uniwersalne pytania jakie stawia sobie dorastające pokolenie.
Tym samym dostarczenie argumentów w potencjalnej dyskusji o wartości polskiej kultury. - Budowanie tożsamości i dumy narodowej poprzez wskazanie i omówienie literackich źródeł specyficznie polskich, a zarazem uniwersalnie ważnych, bo osadzonych w globalnym dorobku cywilizacyjnym.
- Dostarczenie materiałów uzupełniających proces kształcenia w zakresie literatury i języka polskiego dla szkół i ośrodków edukacyjnych w kraju i za granicą
- Popularyzacja czytelnictwa w języku polskim i nauki języka
- Pobudzenie dyskusji nad polskim dorobkiem literackim w aspekcie historii idei
ODBIORCA PROJEKTU
Grupę docelową stanowią:
- Polonia i Polacy poza granicami kraju – w szczególności polskie szkoły, ośrodki kultury polskiej, organizacje polskie i polonijne na obczyźnie
- Polacy w kraju – w szczególności młodzież kształcąca się na poziomie średnim i wyższym, jako materiał uzupełniający do zajęć z literatury i języka polskiego
- Ośrodki naukowe i badawcze w Polsce i za granicą zajmujące się literaturą polską (listy dialogowe w językach obcych umożliwią zrozumienie obcokrajowcom)
- Instytucje rządowe w gestii których leży upowszechnianie polskiej kultury i dziedzictwa narodowego oraz oświata polska
- Instytucje pozarządowe zainteresowane tematyką projektu
ALFABET JĘZYKA POLSKIEGO
Projekt dofinansowany przez Instytut Rozwoju Języka Polskiego
ze środków Ministra Edukacji Narodowej
Publikacja wyraża jedynie poglądy autora/ów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem IRJP ani MEN